سنڌي ٻالڪ ادب جي ليکڪ سعيد چانڊيو سان ڳالھ ٻولھ

 سعيد احمد چانڊيو جو جنم 8 فيبروري 1991ع تي ڳوٺ نھال خان چانڊيو ضلعي قمبر شھدادڪوٽ ۾ سماج سڌارڪ ڊاڪٽر محمد شريف چانڊيو جي گھر ۾ ٿيو. شروعاتي تعليم لاڙڪاڻي مان حاصل ڪيائين. ماسٽرس سنڌ يونيورسٽي ڄام شوري مان ڪرڻ بعد سنڌ يونيورسٽي جي لاڙڪاڻي ڪئمپس ۾ درس و تدريس جي ڪرت سان لاڳاپيل رھيو. ڪيڊٽ ڪاليج خيرپور ۾ وائيس پرنسپال طور پڻ خدمتون سرانجام ڏيئي چڪو آھي. ڪميشن پاس ڪري اسڪول ايجوڪيشن ڊپارٽمينٽ ۾ سبجيڪٽ اسپيشلسٽ طور ڪم ڪري رھيو آھي. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي سخنوري موضوع تي ايم. اي سنڌيءَ دوران مونوگراف لکيو اٿس ۽ مستقل لکڻ پڙھڻ جي ڪرت سان سلهاڙيل آھي. ٻارن جي ادب ۾ لطيف شناسي، سيرت النبي، ڪھاڻي، ترجمي ۽ ناول جي موضوع تي ڪتاب ڇپيل اٿس.

س: پنھنجي ننڍپڻ ۽ ادب ڏانھن مائل ٿيڻ بابت ٻُڌايو؟

ج :منھنجو ننڍپڻ قمبر ضلعي ۾ جاگير جي ٺيٺ ٻھراڙيءَ واري علائقي ۾ گذريو آھي، سنڌ جو ھڪ اھڙو پسمانده علائقو جيڪو زندگي گذارڻ جي بنيادي سھولت کان وانجھيل آھي. منھنجي جنم ڀومي ڳوٺ جا رھواسي اڄ به ھن جديد دور ۾ بنيادي سهولتن جھڙوڪ: پيئڻ جي صاف پاڻي، سرڪاري اسپتال، اسڪول، روڊ رستن، بجلي ۽ گئس جي سهولتن کان محروم آھن. اھڙي ماحول ۾ پڙھڻ ۽ پنھنجي منزل تي پھچڻ منھنجي لاءِ ڪنھن معجزي کان گھٽ ناھي. منھنجو بابا سائين ڊاڪٽر محمد شريف چانڊيو، سنڌي ادب جو شائق ھو، سندس اسپتال ۾ خليل جبران جا سنڌيءَ ۾ ترجمو ٿيل تقريبن ڪتاب، شاھ جي رسالي جا ٻه نسخا (1) ڊاڪٽر گربخشاڻيءَ وارو ٻه جلد (2) ڪلياڻ آڏواڻيءَ وارو مرتب ٿيل شاھ جو رسالو پيا ھوندا ھئا. امر جليل جا ڪجھ ڪتاب ۽ آڪاش انصاريءَ جي شاعريءَ جو مجموعو پڻ مليو. بابا جي وفات کان پوءِ ادا وڏي مرحوم شبير احمد اھا اسپتال سنڀالي. ادا پڻ سنڌي ادب کي وڏي شوق سان پڙھندو ھو. ھو ھر مھيني سنڌ رنگ، ھزار داستان، سنڌو ۽ ڊائجسٽ رسالا قمبر شھر مان خريد ڪري ڳوٺ ايندو ھو. اھڙيءَ طرح اٺين درجي کان مون کي انھن رسالن کي پڙھڻ جي عادت پئي. وري جڏھن مان لاڙڪاڻي جي پائليٽ اسڪول ۾ داخلا ورتي ته اتي ھلندڙ ڪلاسن دوران ٻالڪ ادب جا رسالا کپائڻ ڪجھ نوجوان ايندا ھئا. اسان کي سوال ناما ڏيئي ويندا ھئا، اسان انھن جا جواب لکي ٽپال ذريعي پوسٽ ڪندا ھئاسين. ڪڏھن ڪڏھن رسالن ۾ اسان جي درست جوابن وارو خط شايع ٿيندو ھو ۽ انعام طور ھڪ ڪاپي رسالي جي مفت ۾ ملندي ھئي، ائين ٻالڪ ادب کي پڙھڻ جو چاھ وڌيو.

س:  اوھان لکڻ جي شروعات ڪڏھن کان ڪئي؟ ۽ پھرين تحرير ڇپجڻ وقت اوھان جا احساس ڪھڙا ھئا؟

ج: ساٿي رسالو حيدرآباد کان نڪرندو ھو، جنھن جي قيمت پنج روپيا ھوندي ھئي، مان ڏاڍي شوق سان پڙھندو ھئس. ھر مھيني مون کي ان رسالي جو شدت سان انتظار ھوندو ھو. لاڙڪاڻي ۾ رابيل ڪتاب گھر کان علاوه جناح باغ جي گيٽ وٽ ننڍڙي مانڊيءَ ۾ قائم ڪتابن واري وٽان اھو رسالو ملندو ھو. ھڪ قيمت گھٽ ٻيو مواد گاڏڙ مطلب ڪھاڻيون، شاعري، مضمون، قسطوار ناول، عام معلومات ۽ لطيفا مواد طور شامل ھوندا ھئا. مان اڪثر ڪري اھو رسالو ٻن ڏينھن ۾ پڙھي پورو ڪندو ھئس. ڏھين درجي ۾ پڙھي رھيو ھئس، ھڪ ڏينھن مضمون ماءُ جي موضوع تي لکي ڪري پوسٽ ڪري ڇڏيو ھو.  جڏھن ان مضمون کي رسالي ۾ جاءِ ملي ڏاڍو خوشي ٿي ھئي. صفا اصلي ڪپڙن ۾ نه پئي ماپيم. اھو مضمون پنھنجي دوستن کي ڏيکاريو ھو. ڪن ھمٿايو ته ڪن وري ان مضمون مان چُڪون ڪڍي ڪري مون تي تنقيد ڪئي ھئي. ڪيترائي ڏينھن اھو رسالو منھنجي ھٿن ۾ ھو، ڏينھن ۾ ٻه کان ٽي دفعا رڳو پنھنجو مضمون پڙھندو ھئس. شايد اھو پھريون دفعو ھو جو ڪنھن رسالي جي پرچي کي مان مڪمل پڙھي ڪونه سگھيو ھئس، سبب صرف پنھنجي شايع ٿيل تحرير جي خوشي ھئي.

س: ٻارن لاءِ ڪڏھن کان لکيو؟ ۽ ڇپيل ۽ اڻ ڇپيل ڪم بابت ڄاڻ ڏيو.

ج: انٽرميڊئيٽ ۾ پڙھي رھيو ھئس، ٻارن لاءِ پھرين ڪھاڻي لکي ھئي جھرڪيءَ جو ٻچو جي عنوان سان، اھا ڪھاڻي لاڙڪاڻي مان نڪرندڙ رسالو لاڙڪاڻه ورلڊ (شايد رسالي جو نالو اھو ھو) ۾ ڇپي ھئي. اھا ھڪ مختصر ڪھاڻي ھئي، جنھن ۾ اھو سبق سمايل ھو ته خدا تعاليٰ ھر ڪنھن ۾ ڪانه ڪا صلاحيت رکي آھي، بس ان جو درست استعمال ڪرڻ ڪنھن ڪنھن کي ايندو آھي. جھرڪي جي ٻچي ۾ اڏرڻ جي صلاحيت ھئي، پر مصيبت وقت کيس ان جو استعمال ڪرڻ نه آيو ۽ ھو ٻلي جو شڪار ٿي ويو. ان ڪھاڻي کانپوءِ باقائده ڪھاڻيون لکڻ شروع ڪيون، جيڪي ماھوار ساٿي ۽ ماھوار گل ڦل ۾ شايع ٿينديون رھيون.

منھنجا ٻالڪ ادب تي ڇپيل ڪتاب: (1) ساڃاھ جا سرچشما (ھن ڪتاب ۾ شاھ جي رسالي مان چونڊ ھدايت وارا بيت ڏنا ويا آھن، انھن بيتن جي آسان سمجھاڻي ۽ ڏکين لفظن جي معنيٰ ڏني ويئي آھي). (2) سيرت النبي صه (ٻارن لاءِ پيغمبرِ خدا صه جن جي زندگي مبارڪ ۽ سندن اخلاق مبارڪ بابت مواد ڏنل آھي). (3) نادان ڇوڪرو (ليو ٽالسٽاءِ جو ٻارن لاءِ لکيل ناوليٽ آئيوان دي فول جو سنڌيءَ ۾ ترجمو آھي). (4) بھادر (منھنجو ٻارن لاءِ لکيل طبعزاد ناوليٽ آھي). (5) سامونڊي سيلاني (رچرڊ پليٽ جو لکيل ٻارن لاءِ ناوليٽ پائريٽ ڊائري جو سنڌيءَ ۾ ترجمو آھي).

اڻڇپيل ڪتاب: (1) ڳالھائيندڙ وڻ (اردو ناول تان ترجمو). (2) مرجان (ناول) (3) محنت ۾ آ عظمت (ڪھاڻيون). (4) ڪوشش (ناول). (5) آفت (ناول).

س: ڇا موجوده وقت سنڌي ٻارن لاءِ سرجندڙ ادب اطمينان بخش قرار ڏيئي سگھجي ٿو؟

ج :ميڊم! موجوده دور مڪمل ڊجيٽلائيزڊ ٿي ويو آھي، اڪثر ادارا پيپرليس بڻجي چڪا آھن، وٽن مينيوئل ڪم ٿئي ئي ڪو نه ٿو ھر ڪم ڪمپيوٽرائزڊ ٿي ويو آھي. ساڳيو حال پريس جو آھي. اخبارون فزيڪل پيپر کان ڊجيٽلائيزيشن طرف ھليون ويون آھن، اڪثر ماڻھو موبائل تي اخبار پڙھي رھيا آھن. تنھنڪري اخبار جو کپ ٿئي ئي ڪو نه ٿو. اھڙو حال ڪتابن جو سان پڻ ٿيو آھي. آف لائين ايپ اچي ويون آھن پڙھڻ لاءِ مواد جام آھي پر پڙھڻ وارا گھٽ آھن. ان حساب سان موجوده وقت ۾ (ٻن سالن اندر) ٻارن لاءِ لکيو ويندڙ ادب اطمينان بخش آھي، سرمد عباسيءَ جو ناول سنڌيار، غفار سومري جو ناول استاد ۽ سندس ڪھاڻين جو ڪتاب ڌرتيءَ جو سپوت، استاد گل دايي جو ڪھاڻين جو ڪتاب ڪانگ جي ناني، ذلفي چاچڙ جو ترجمو ٿيل ناول ابتو وڻ ، سائنس فڪشن تي  خالد ڀَٽِيءَ جو ترجمو ٿيل ناول شرارتي روبوٽ، ميڊم ڊاڪٽر پروين موسيٰ ميمڻ جنھن ٻالڪ ادب تي تمام سٺو لکيو آھي، سندس سورھن ڪتابن مان چئن ڪتابن کي انعام مليا آھن. سندس ڪھاڻين جا ڪتاب انوکو راز، پکراج پري، امر انسان، اخلاقي قدر (مضمون) انعام يافته، پوپٽ ۽ گلاب (جانورن ۽ پکين بابت ڪھاڻيون) انعام يافته، معلومات جو خزانو (انعام يافته) ۽ ٽي تحفا (ڪھاڻيون) انعام يافته، جاويد عباسيءَ جي ڪھاڻين جا ڪتاب ناني سڦوران ۽ برياني ۽  سندس ٻيو ڪتاب لومباس جا بونا وغيره… اھو ته ذڪر ٿيو نثري ادب جو انھن ٻن ٽن سالن ۾ نظم تي پڻ سٺو لکيو ويو آھي. مطلب ته ليکڪ پنھنجي ھڙان ڏيئي ڪتاب ڇپرائي رھيو آھي ان حساب سان سنڌي ٻاراڻي ادب جي ليکڪن کي جس ڏجي ٿو جو مالي معاونت نه ھجڻ باوجود پنهنجي کيسي مان خرچ ڪري ٻاراڻي ادب جا ڪتاب شايع ڪرائي رھيا آھن. حقيقت اھا آھي ته اڄڪلھ ٻارن لاءِ ادب تخليق ڪرڻ ۽ ان جِي اشاعت لاءِ انفرادي سطح تي ڪوششُون ٿي رهيون آهن ۽ جيڪي به ليکڪ انهن ۾ حصو وٺي رهيا آهن، انهن کي لک شابسون ھجن.

س: توھان ٻارن لاءِ نثر ۾ ڪم ڪيو آھي. نثر يا نظم مان ٻارن لاءِ ڪھڙو طريقو اثرائتو آھي؟

ج: ميڊم! بلڪل مون نثر ۾ لکيو آھي، ڇو ته مان نثر نگار آھيان تنھنڪري مون کي نظم جي ڀيٽ ۾ نثر لکڻ ۾ آساني ٿئي ٿي. ننڍڙن ٻارن لاءِ نظم نثر جي ڀيٽ ۾ گھڻو اثر ڇڏيندڙ آهي، نظم ۾ زندگيءَ جا سڀئي رنگ شامل آهن. ٻار جڏهن پنهنجي معصوم انداز سان اسڪول ۾ نظم پڙهن ٿا، جهونگارين ٿا انهيءَ وقت پکي لاتيون لنون ٿا، انهيءَ وقت ڪائنات به جهومي پوي ٿي. رڌم، سُر ۽ موسيقي ٻار کي گهڻو وڻندا آهن. نظم ۾ لفظن جي رواني، قافيا ۽ موسيقيءَ جهڙو مزو ٻار جي ذهن کي ھڪدم ڇڪي وٺي ٿو. جنهنڪري ننڍڙا ٻار نظم، گيت ۽ بيت فوري طور ياد ڪري وٺن ٿا. حقيقت ۾ شاعري ٻارن لاءِ پڙهائي نه پر راند لڳندي آهي. جڏهن ٻار نظم پڙهي ٿو يا ٻڌي ٿو ته کيس لڳندو آهي ڄڻ ڪو لفظن جي راند کيڏي رهيو آهي. ٻئي پاسي وري 12 سالن کان مٿي عمر جا ٻار نثر جنھن ۾ خاص ڪري ڪهاڻيون پڙهڻ پسند ڪندا آھن، ڇو ته ڪهاڻيون سندن تجسس ۽ سوالن پيدا ڪرڻ جي سگھ کي سگھارو ڪن ٿيون. اھي ئي ٻار اڳتي ھلي ناول ۽ ڊگها قصا پڙهڻ ۾ دلچسپي وٺن ٿا، ڇو ته سندن سوچڻ جي صلاحيت وڌي وڃي ٿي.

س: ھلندڙ وقت ۾ ٻارن جي ادب ۾ ڪھڙي موضوع ۽ صنف جي کوٽ آھي؟ ٻالڪ ادب کي پروموٽ ڪرڻ لاءِ ڇا ڪرڻ گھرجي؟

ج: ميڊم! ھلندڙ وقت ۾ سنڌي ٻاراڻي ادب ۾ سائنس فڪشن جي تمام گھڻي کوٽ آھي. سائنس تمام گھڻي ترقي ڪئي آھي، اڄوڪو دور روبوٽڪ دور آھي. آرٽيفشل انٽيليجنس جو دور آھي. اھڙن موضوعن تي ڪھاڻيون ۽ ناول لکيا وڃن. اردو ادب ۾ اھڙن موضوعن تي ڌڙا ڌڙ لکيو ۽ ڇپيو وڃي ٿو. اسان وٽ ان موضوع تي ڪتابن جي تمام گھڻي کوٽ آھي. ٻالڪ ادب کي پروموٽ ڪرڻ لاءِ ٻالڪ ادب جي ليکڪن جي تنظيم جوڙي وڃي. ان ئي پليٽ فارم تان معياري ادب لکرائي اھو ڇپرايو وڃي. اردو ادب ۾ اھڙيون ڪيتريون ئي تنظيمون آھن جھڙوڪ: چلڊرين لٽريري سوسائٽي، بچون ڪا گلستان، بچون ڪا ڪتاب گھر، نونھال، ساٿي، روشنائي وغيره جيڪي معياري ادب لکرائي ۽ ڇپرائن ٿيون ٻيو ته ٺھيو، پر ھر سال ڪنھن نه ڪنھن شھر ۾ ٻن ٽن ڏينھن جا تربيتي ورڪشاپ ڪرائن ٿا جن ۾ نون لکندڙن کي سيکاريو  وڃي ٿو ته ڪھڙن موضوعن تي ڪيئن لکجي وغيره.

س: سنڌ جي سھڻن سيبتن ٻارن لاءِ پنھنجو پيغام ڏيو.

ج: پيارا ٻارو! اوھين سڀ گلاب جا گل آهيو. اوھان جي مسڪراهٽ اسان جي لاءِ خوشبوءِ مثل آهي. ياد رکو ته ڪتاب اوهان جا سڀ کان سٺا دوست آهن، جيڪي اوهان کي علم ۽ دانائي ڏيڻ سان گڏوگڏ دنيا گھمائن ٿا. ڪتابن کي پڙھڻ  سان اوهان جا ذهن کلي پوندا ۽ اوهان جي سوچن ۾ نوان رنگ ڀرجي ويندا. وڏڙن جي عزت ڪرڻ ۽ ننڍڙن سان پيار ڪرڻ اوهان جي شخصيت کي خوبصورت بڻائيندو. هميشه سچ ڳالهائڻ، سچيءَ دل سان محنت ڪرڻ ۽ سٺن دوستن سان صحبت رکڻ ۾ ئي ڀلائي آھي. زندگيءَ ۾ وڏا خواب ڏسو، پر انهن کي پورو ڪرڻ لاءِ محنت ڪريو ۽ پختو عزم رکو. ڪڏهن به مايوس نه ٿيو، ڇو ته مايوسي ڪفر آھي. نااميد نه ٿيو ھميشه پنھنجي رب مان چڱائي جي اميد رکو. ياد رکو: علم ۽ سٺو اخلاق ئي سڀ کان وڏي دولت آهن. جيڪو پڙهندو اهو وڌندو، ۽ جيڪو وڌندو، اهو ئي دنيا تي حڪمراني ڪندو.