غربت جا سماج تي نفسياتي اثر

سنڌ جي هڪ انتهائي غريب ضلعي ٿرپارڪر ۾ دل ڏاريندڙ واقعو پيش آيو، هڪ پيءُ پنهنجي ٽن ٻارن کي ۽ پوءِ پاڻ کي کوهه ۾ اڇلائي قتل ڪري ڇڏيو. سنڌ جي هن ڏورانهن علائقي ۾ نوجوانن جي خودڪشي جي شرح پريشان ڪندڙ آهي، جنهن ۾ اڪثر متاثرن جي عمر 10 کان 20 سال آهي، جيڪا ملڪي سراسري نسبت 20 کان 35 سالن جي عمر جا نوجوان آهن. اهي سانحه هڪ سخت سچائي کي اجاڳر ڪن ٿا. سنڌ جي اڌ آبادي مسلسل معاشي عدم استحڪام جي ڪري غربت سان وڙهندي رهي آهي ۽ روزاني زندگيءَ جو دٻاءُ پنهنجي شهرين يا وري ڳوٺاڻن جي ذهني حالت ۽ عمل تي تمام گهڻو اثر ڪن ٿيون. ورلڊ بئنڪ جو چوڻ آهي ته اٽڪل 42-45 سيڪڙو سنڌي غربت جهڙي عذاب کي پنهنجو جيون ساٿي بڻائي زندگي جا ڏينهن گذاري رهيا آهن. تازو ناڻي جي پکيڙ، ٻوڏ ۽ وبائي مرضن جي جھٽڪن جي ڪري ان ۾ اڃان وڌيڪ اضافو ٿيو آهي.

سنڌ جي غربت وسيع آهي، پر متضاد آهي، شهري ۽ ٻهراڙي وارن علائقن کي مختلف طرح سان متاثر ڪري ٿي. ورلڊ بئنڪ جي ترتيب ڏنل غربت جي معيار مطابق ($ 3.20/ڏهاڙي) جي بنياد تي، سنڌ جي غربت جي شرح %41.65 آهي، جيڪا لڳ ڀڳ 23.2 سيڪڙو ماڻهو گذاري رهيا آهن. جيتوڻيڪ صحيح انگن اکرن تي بحث ڪيو وڃي ته اقتصاديات جا ماهر عام طور تي متفق آهن ته 2018 کان معاشي جھٽڪن لکين سنڌ واسين کي غربت ۾ ڌڪي ڇڏيو آهي.

غربت جو سڌو سنئون اثر ماڻهن جي چونڊ تي آهي. قلت جو دٻاءُ ماڻهن کي ڊگهي مدي وارن مقصدن تان ڌيان هٽائي مختصر مدت جي ضرورتن کي ترجيح ڏياري ٿو. نفسيات جا ماهر ان کي ‘قلت واري ذهنيت جو نالو ڏين ٿا`. کاڌو خوراڪ، گهرن جا ڪرايا يا وري قرضن جي باري ۾ مسلسل پريشاني ذهني صلاحيت کي گهٽائي ڇڏي ٿي ۽ محتاط غور ڪرڻ لاءِ گهٽ وسيلا ڇڏي سگهي ٿي. فوري ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاءِ فوري طور تي شين جي چونڊ ڪرڻ، جيڪي عارضي طور تي گھٽايو ويو آهي، پر ڊگهي مدت جي خوشحالي کي بلڪل ترڪ ڪري هلندڙ ضرورتن کي پورو ڪرڻ ۾ انتهائي مگن آهي. تجرباتي اڀياس هن جي واضح تصوير پيش ڪن ٿا. ڪمند، ڪڻڪ، وونئڻ توڙي ٻين فصلن جا هاري تجربي ۾ فصل کان اڳ ۽ بعد ۾ تجزيي مان معلوم ٿيو ته اهو مالي دٻاءُ انهن جي سنجيدگي واري ڪم کي نقصان پهچائي ٿو.

انهن روين جي ٻنهي پاسن کي سنڌ ۾ ڏسي سگهجي ٿو. غير منظم آمدني، افراط زر ۽ غير متوقع واقعن جي ڪري، گهٽ آمدني وارا خاندان اڪثر ڪري “هائپربولڪ رعايت،” ۾ مشغول هوندا آهن، جڏهن اهي مستقبل جي فائدن کي ترڪ ڪري فوري گهرجن کي ترجيح ڏيندا آهن. مثال طور: سنڌ ۾ هڪ غريب ڪچي آبادي جي اسٽريٽ وينڊر تي غور ڪريو، جيڪو پنهنجي پٽ کي اسڪول مان ڪڍرائي ٿو ۽ روزاني ڪمائيءَ ۾ پنهنجي مدد لاءِ لڳائي ٿو، کيس گهرجي ته اڄ جي کاڌي کان سڀاڻي جي تعليم کي اڳ رکي. جيتوڻيڪ صورتحال کي سمجهي سگهجي ٿو، اهي فيصلا انساني سرمائي ۾ ڊگهي مدت جي نقصان جو سبب بڻجن ٿا.

ڪاوڙ، جارحيت ۽ سماجي تڪرار اڪثر ڪري غربت جي سبب آهن. خاص طور تي جڏهن ماڻهو غير منصفانه رويا محسوس ڪن ٿا تڏهن سندن روين ۾ انتهاپسندي اچي وڃي ٿي، جنهن کي ماهر معاشي دٻاءُ ۽ عدم مساوات سان ڳنڍيندا آهن. سنڌ مينٽل هيلٿ سوسائٽي جي صدر ڊاڪٽر ڪريم احمد خواجه موجب سماجي ۽ معاشي ناانصافي، جنهن ۾ غربت، اسڪولن جي کوٽ، ڪرپشن ۽ بيروزگاري شامل آهن، سماجي تشدد ۽ برداشت جي کوٽ، انساني روين ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي.

غربت گهريلو تشدد جو سبب بڻجي سگهي ٿي، اهو به هڪ دٻاءُ جو سبب آهي جو هڪ معاشي طور پريشان شخص گهر ۾ ڀاتين تي تشدد ڪري ٿو. سنڌ ۾ ڳوٺن اندر سروي موجب، مالي طور تي تنگ ٿيل گهرن ۾ زالن جي بدسلوڪي جي شرح وڌيڪ آهي.

غربت سماج ۾ نفرت جو سبب بڻجي ٿي. جڏهن غربت ماڻهن کي موقعن تائين پهچڻ کان روڪي ٿي ته انهن جي اندر نفرت پيدا ٿئي ٿي. سماج ۾ نفرت اڄڪلهه انتهائي طور واضح نطر اچي ٿي. غريب طبقو پنهنجي درد ۽ تڪليف جي ڪري مالدار طبقي کان نفرت ڪري ٿو. اهو سماج کي تباهه ڪري ڇڏيندو ۽ پنهنجو پاڻي کي به تباهه ڪري ڇڏيندو. غربت ماڻهن کي زندگي ۾ پڻ پنهنجي مڪمل صلاحيت تائين پهچڻ کان روڪي ٿي. غربت جي ڪري، ڪيترائي ماڻهو خوابن کي قربان ڪن ٿا، خاندان جي رزق کي ترجيح ڏين ٿا. اهو احساس اهڙن ماڻهن جي صحت تي منفي اثر وجهي ٿو، جيڪو انهن جي رويي کي متاثر ڪري ٿو.

معاشي عنصر ان ڳالهه کي شڪل ڏين ٿا ته اسان سنڌ جي غربت خلاف ڪوششن کي ڪيئن ٿا ڏسون، پر جيئن ته ثبوت ڏيکارين ٿا ته غربت هڪ نفسياتي ۽ سماجي حالت آهي، جيتري اها هڪ معاشي آهي. غربت جي اثرن ۾ هڪ بکايل شاگرد، هڪ ماءُ جو کاڌو ڇڏڻ، هڪ ناراض پيءُ ۽ برادريون شامل آهن، جيڪي يا ته گڏ ٿين ٿيون يا ختم ٿي وڃن ٿيون. ماهرن جو چوڻ آهي ته غربت جي خاتمي لاءِ ڪنهن به سنجيده ڪوشش کي مادي ضرورتن کان علاوه انهن جي نفسياتي ۽ رويي جي پهلوئن کي به منهن ڏيڻو پوندو.

هن خطري کي منهن ڏيڻ لاءِ سماجي طور تي ڪميونٽي جي اعتماد ۽ اتحاد جي تعمير انتهائي اهم آهي. گروپ جي بنياد تي مائيڪرو ڪريڊٽ، ڪميونٽي اسڪولن، يا مقامي بچت گروپن کي استعمال ڪندي، پروگرام غريبن جي تعمير ٿيل اعتماد کي استعمال ڪري سگھن ٿا، انهن جي زندگين کي گڏ ڪرڻ لاءِ. ٻئي طرف، گورننس کي بهتر بڻائڻ، جهڙوڪ: ڪرپشن کي گهٽائڻ ۽ انصاف کي يقيني بڻائڻ، حڪمرانن تي اعتماد بحال ڪرڻ ۾ مدد ڪري سگهي ٿو، جيڪو وڏي پيماني تي ترقي لاءِ ضروري آهي.

سنڌ ۾ غربت هاڻي مالي مسئلي کان اڳتي وڌي چڪي آهي. اها ماڻهن جي ذهنن، جذبن ۽ روين کي متاثر ڪري رهي آهي. اها عام ماڻهو جي سوچ کي متاثر ڪري رهي آهي. معاشي پٺڀرائي، صلاح مشورا ۽ ڪم ڪرڻ جا موقعا ٿرپارڪر توڙي سنڌ جي ٻين علائقن ۾ نوجوانن جي خودڪشي کي روڪي سگهن ٿا.