بلاگنئون

افغانستان ۾ طالبان لاءِ بدلجندڙ منظر نامون

طالبان جن ٻن ڏهاڪن تائين جهاد جي نعري هيٺ آمريڪا خلاف جنگ ڪئي، پر آخرڪار آمريڪا اڳيان پاڻ ئي جهڪي ويا آهن. اهي سمجهن ٿا ته آمريڪا کانسواءِ انهن جو گذر سفر مشڪل ٿي ويندو ۽ خطي ۾ جي امن ٿي ويو ته افغان مجاهدين بک مري ويندا، ان ڪري جيئن آمريڪا چئي ۽ جنهن ۾ آمريڪي ۽ بين الاقوامي ڌريون ۽ ايجنسيون راضي هجن سو ڪجي. امن هن خطي جي نصيب ۾ ناهي ۽ مذهبي شدت پسندي هن خطي کي ڏاج ۾ مليل آهي، ان ڪري ته ڪوشش ڪرڻ به سج کي ڏيئو ڏيکارڻ برابر آهي. حقيقت اها به ڏسجي ته سرد جنگين جي خاتمي کانپوءِ “پوسٽ ڪولڊ وارز” جي شروعات ۾ اسان جو خطو ئي آمريڪا جي لاءِ آسان ترين رهيو آهي، جو هو هتي پنهنجي سپر پاوري جي آبياري ڪري سگهي ٿو ۽ جيئن نيٽو فورسن جي جاءِ تي طالبان يا خاص ٽي ٽي پي کي پنهنجن مقصدن جي لاءِ استعمال ڪري سگهي، ائين ڪرڻ سان نانگ به مري پوندو ۽ لٺ به بچي پوندي. ڇو جو نيٽو فورسن جي هجڻ سان آمريڪا پاڻ طالبان جي مزاحمت کي منهن ڏنو، جو “گڊ ۽ بيڊ طالبان” رڳو پاڪستاني يا افغاني برانڊ نه هئي، جن آمريڪي فوجن کي يرغمال بڻايو، جنهن ۾ آمريڪا جون پاڻ وايون بتال هيون ته ٿئي ڇا پيو؟ جو آمريڪا پاڻ نيٽو فورسن جي ناڪامي تي وائڙو هو، هنن ته اهڙي جنگ شروع ڪئي هئي، جنهن جو توپون آخر پاڪستان ڏانهن موڙي ڇڏڻيون هيون، سو هنن اهو ڪرڻ ۾ دير ڪئي يا نه ڪري سگهيا ۽ رهندو ڪندو اهو ڊسمبر 2021 ۾ پاڻ پنهنجي سر افغانستان مان ڀڄي جان ڇڏائي ويا، جيڪو هڪ گڏيل ڊرامو هو، جنهن جون قسطون اڃان باقي آهن يا فلم ته اڃان باقي آهي واري ڳالھه ٿي بيهي ته آمريڪا اڃان ساهي پٽي آهي. ڇو ته آمريڪا کي پاڪستان سان گڏ پنهنجن وڏن مخالفن کي به منهن ڏيڻو آهي، جيڪي چين ۽ روس جي شڪل ۾ هن خطي ۾ موجود آهن، جن تي ڦيرائي گهيرائي وڪڙ چاڙهيندو رهي ٿو، جو ڪڏهن بايولاجيڪل جنگين جي چڪر ۾ ته ڪڏهن چيني ڪمپنين جي پابندي جي چڪر ۾ ته ڪڏهن سي پيڪ جي منصوبن جي رنڊ روڪ ۽ بلوچستان جي اندر مداخلت جي صورت ۾.

هتي حيرت اها به آهي ته ڪالھه جا ساڳيا جنگجو، جوان ۽ واٺا طالبان جيڪي افغانستان ۾ پرڏيهي فوجن (آمريڪي نيٽو فورسز) کي برداشت نه ڪري سگهندا هئا، اهي اڄ پنهنجي موجودگي ۾ آمريڪي فوجن کي قبول ڪري رهيا آهن ۽ اهو به بغير ڪنهن مزاحمت جي ۽ بغير ڪنهن ڳالھه مهاڙ جي، جو اهي آمريڪي مزاحمت کي هاڻي جي بسم الله پيا ڪن. هاڻي ڏسون ته اها افغاني طالبان ۽ آمريڪي ڳٺ جوڙ جي ڪهاڻي ڪٿان شروع ٿي هئي ۽ ڪنهن شروع ڪئي؟ يا تمثيلي ۽ حقيقي معنائن ۾ اها جديد طالباني ڪهاڻي جيڪا هاڻي قسط پذير آهي، اها معنيٰ تڏهن نمودرا ٿي، جڏهن ڊونلڊ ٽرمپ ٻيهر منظر تي واپس آيو، تڏهن هن طالبان کي اک جو اشارو ڏنو ته هو افغانستان جي حوالي سان ڪجھه سخت پاليسيون اختيار ڪندو. انهن سخت ترين پاليسين ۾ اهو به هوندو ته پهرين هو افغانين جي ڊالري امداد بند ڪندو، معنيٰ اهو ئي هنڌ هو يا ڏکندڙ رڳ هئي جتي طالبان جون مشڪلاتون شروع ٿيون. اهي طالباني گروھ جن پنهنجو پاڻ کي نظرياتي طور ۽ اسلامي منشا مطابق پاڻ کي مجاهدين طور پيش ڪيو، اهي ئي ڪجھه هفتن اندر معاشي دٻاءُ جي سامهون ڍير ٿي پيا. پوءِ زلمي خليل زاد کي ميدان ۾ آندو ويو، جيڪو ڪجھه شرطن سان سامهون آيو ته جيڪڏهن طالبان چاهين ٿا ته انهن جي حڪومت ۽ معيشت کي ڪنٽرول نه ڪيو وڃي ته پوءِ انهن کي ڪجھه شرط قبول ڪرڻا پوندا. انهن مان پهريون شرط اهو هوندو ته آمريڪي قيدين کي آمريڪا کي واپس ڪيو ويندو، اهو سڀ کان وڌيڪ آسان شرط هو، جيڪو مڃڻ آسان هو، ڇو ته طالبان وٽ ٻيو ڪوبه آپشن موجود نه هو، جنهن تي ڀاڙي هو ڪو ڦڏو يا ضد ڪري سگهن، ان ڪري هنن بغير ڪنهن دير جي انهن آمريڪي قيدين کي آزاد ڪيو ۽ اهڙي طرح پهريون قدم واشنگٽن جي خواهش مطابق کنيو ويو، جنهن مان ٻئي ڌريون خوش ٿي ويون.

وري ٻيو شرط اهو هو ته آمريڪي هٿيار واپس ڪيو، هي اهو لمحو هو جتي طالبان لاءِ اصل امتحان هو. اهو هٿيار جنهن سان هنن افغانستان ۾ پنهنجي فتح جا جهنڊا بلند ڪيا هئا ۽ هيبت الله آخوند زاده جي اڳواڻي ۾ مئي 2021 ۾ طالبان هڪ نيم فوجي حملو شروع ڪيو، جيڪو آگسٽ 2021 ۾ ڪابل جي زوال جي نتيجي ۾ ختم ٿيو ۽ طالبان ٻيهر ڪنٽرول حاصل ڪيو، افغاني اسلامي جمهوري حڪومت کي ختم ڪيو ويو ۽ انهن پنهنجي اسلامي امارت ٻيهر قائم ڪئي، جنهن سان هنن پنهنجي شهرت ٺاهي ۽ جنهن کي اهي پنهنجي آزادي جي علامت سمجهندا آهن، جيڪو هاڻي طالبان جي نڙيءَ جي هڏي بڻجي چڪو آهي، پر هاڻي حيرت جي ڳالھه اها به آهي ته طالبان ڪابه مزاحمت نه ڪئي ۽ هٿيار آمريڪا جي حوالي ڪرڻ تي راضي ٿي ويا. ٽيون شرط اهو هو ته بگرام ايئربيس آمريڪا جي حوالي ڪيو، هي شرط سڀ کان وڌيڪ ڏکوئيندڙ هجڻ گهرجي ها. ڇاڪاڻ ته هي اهو هنڌ هو جتان آمريڪا افغانستان تي پنهنجي ٻن ڏهاڪن جي جنگ مسلط ڪئي هئي. هي اهو ايئربيس هو جتي طالبان جي وڏن اڳواڻن کي قيد ڪيو ويو هو، جتان آمريڪي ڊرون حملا شروع ڪيا ويا هئا ۽ جنهن جي خلاف طالبان سالن کان تباهي مچائي رهيا آهن، پر اڄ ساڳيا طالبان خاموشي سان بگرام ايئربيس آمريڪا جي حوالي ڪرڻ تي راضي ٿي ويا. ڇا هي اهي ئي طالبان آهن جيڪي آمريڪا کي ٽوٽا چٻائي رهيا هئا يا انهن جو گڏيل ڊرامو يا منافقت هئي؟

سچ اهو به آهي ته هن سڄي ڊيل ۾ اصل فاتح اهو آهي جيڪو هميشه طاقتور رهيو هجي، پوءِ آمريڪا يا طالبان؟ پر اهي هڪ ڀيرو ٻيهر تاريخ جي دائري ۾ ڦاسي سگهن ٿا، جتي انهن جي بقا ڪنهن ٻئي جي فيصلن تي منحصر هجي. طالبان جي ڪابل تي قبضي کان صرف ٽي سال پوءِ هڪ لمحو پاڪستان جي سول ۽ فوجي اشرافيا لاءِ انتهائي سنجيده هو جڏهن پاڪستان ۽ طالبان جي وچ ۾ لاڳاپا ڊرامائي طور تي خراب ٿي ويا هئا. طالبان جي عروج کان وٺي، پاڪستان پنهنجي مغربي سرحد تي دهشتگردي جي هڪ نئين لهر کي منهن ڏنو، جنهن ۾ ٽي ٽي پي ۽ داعش، سڀ کان اڳيان هئا. ٽي ٽي پي جي ٺڪاڻن تي پاڪستاني هوائي حملن ۽ بار بار سفارتي خبردارين باوجود شدت پسندن کي قابو ڪرڻ لاءِ افغان سرڪار کي قائل ڪرڻ ۾ ناڪام رهيو. اها ٻي ڳالھه آهي ته اسان جا عسڪري ۽ سياسي اڳواڻ افغان پاليسي جي ناڪامي سبب پاڻ ۾ وڙهندا رهيا آهن، ڇو جو انهن ۾ ايمانداري ۽ نيڪ نيتيءَ جي کوٽ رهي آهي. ان ڪري حڪمت عملي تي ٻيهر غور ڪرڻ لاءِ عسڪري مزاحمت ۽ سفارتي الٽيميٽمن کان ڪجھه وڌيڪ ڪرڻ جي ضرورت آهي. ان لاءِ ضروري آهي ته ماضيءَ جي غلط پاليسين جو حساب ڪتاب ڪرڻ گهرجي ۽ مستقبل لاءِ هڪ واضح سوچ رکجي. ڇو ته اولھه سرحدن تي دهشتگردي جو هر هر اڀرڻ رياستي بيڪار پاليسين جو نتيجو آهي، جيڪي مذهب جي بهاني اڀرندڙ انتهاپسندي ۽ شدت پسندي کي ٻيهر فروغ ڏين ٿيون، جنهن ۾ قومي تعميري حڪمت عملي ۽ اندروني سيڪيورٽي پاليسي شامل آهن. انهن مان مکيه پاڪستان جي افغان پاليسي آهي، جيڪا گهٽ ۾ گهٽ 1970 جي ڏهاڪي کان وٺي اسلامي پراڪسي وارز تي ڀروسو ڪري رهي آهي. هن پاليسي جا محافظ روايتي طور تي دليل ڏيندا رهيا آهن ته اهو علاقائي جيو پوليٽيڪل ۽ سيڪيورٽي جي پابندين جي ڪري ٿيو آهي. جڏهن ته جيو پوليٽيڪل تبديليون ناقابل ترديد رهنديون آيون آهن، جنهن سبب سيڪيورٽي قيادت وٽ نازڪ موڙ متبادل رهيا آهن، جن کان اهي پاسو ڪندا آيا آهن، ڇو ته سرد جنگ دوران اسان جي سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ آمريڪا سوويت دشمني ۾ پراڪسيءَ طور ڪم ڪرڻ جو انتخاب ڪيو.

طالبان بابت اهو مشهور آهي ته اهي پنهنجي شرطن تي رهن ٿا ۽ ڪنهن جي دٻاءُ ۾ نٿا اچن، پر سچ اهو آهي ته جيئن ئي انهن جا ڊالر بند ٿيا، تڏهن انهن گوڏا کوڙيا. اهي ساڳيا طالبان آهن، جيڪي چوندا هئا ته افغانستان ۾ ڪابه پرڏيهي فوج برداشت نه ڪئي ويندي، پر اڄ اهي آمريڪي فوج جي حفاظت لاءِ معاهدا ڪرڻ وارا آهن. ڪجھه ماڻهو اهو سڀ ڪجھه ڏسي حيران ٿي سگهن ٿا، پر جيڪي تاريخ کي غور سان پڙهن ٿا، انهن کي خبر هئي ته اهو ئي ٿيڻو هو. اهي ئي جنگجو جيڪي ڪالھه آمريڪا خلاف نعرا هڻي رهيا هئا، اڄ ان سان گڏ ڳالهين جي ميز تي ويٺا آهن ۽ هر شرط قبول ڪري رهيا آهن. هي مادي دنيا جي حقيقت آهي، جتي نظرين جي قيمت صرف ايتري آهي جو جڏهن معاشي بحران اچي ٿو ته هر انقلابي پنهنجي مرضي سان ڪم ڪرڻ شروع ڪري ٿو ڏئي. جاگرافيائي منظر نامي جي حوالي سان طالبان آمريڪا سان شڪايت ڪئي ته پاڪستان افغانستان جي معاملن ۾ مداخلت ڪري رهيو آهي. ان تي واشنگٽن جو جواب واضح هو ته جڏهن توهان هٿيار واپس ڪندا ته پاڪستان ۾ دهشتگردي پاڻمرادو گهٽجي ويندي ۽ لاڳاپا بهتر ٿي ويندا. ان جون ڪيتريون ئي تشريحون ٿي سگهن ٿيون، پر هڪ ڳالھه يقيني آهي ته آمريڪا طالبان کي نرم ۽ گرم رکڻ لاءِ هر چال آزمائيندو رهيو آهي ۽ طالبان وٽ انهن چالاڪين کي قبول ڪرڻ کانسواءِ ڪو ٻيو آپشن نه هوندو، پر سوال اهو آهي ته ڇا واقعي انهن هٿيار ڦٽا ڪيا آهن؟