پاڪ ڀارت واسطا بهتر ٿيڻ گهرجن

هن خطي ۾ ڪير نه روئي رنج ٿئي، نه ڪير کلي خوش ٿئي، پر اهو خوش ضرور ٿئي جنهن ملڪ جون پاليسيون عوام دوست هجن، جن جي معيشت ۽ سياست سگهاري هجي، ان ڪري آءِ ايم ايف جي ڪلهن تي سوار ملڪن جي همت ناهي هوندي ته اهي ڪنهن جنگي جهول ۾ پئجي سگهن. آمريڪا ۽ مڙني مغربي ملڪن جي ۽ خاص اسرائيل جي معيشت مضبوط آهي، ان ڪري انهن جو مقابلو ٺهي نٿو. باقي رهي ڳالھه ته اسان جهڙن ملڪن کي اها ڳالھه سمجهڻي پوندي ته جتي چين ۽ سعودي جي ٽياڪڙي هوندي يا جتي سعودي ۽ چين جا گڏيل مفاد به هوندا ته اتي جنگي صورتحال ممڪن ناهي، ان ڪري ٻنهي پاڙيسري ملڪن کي ٽارو ڪرڻ کپي، ڇو ته جنگين ۾ نقصان رڳو عوام جو ٿو ٿئي، جتي ٻار يتيم ٿين ٿا ۽ زائفون بيواھ ۽ ٻار ٻچا دربدر ٿي ٿا وڃن. جنگ ڪرڻ کان اڳ هزار دفعا سوچڻو پوندو ته جيڪي ڀارتي ڊرون ڪيرايا ويا انهن تي اربين رپيا خرچ ٿي ويو ۽ ٿيو ڪجھه به نه ۽ اها ڳالھه دنيا به سمجهي ٿي ته ٻنهي ملڪن وٽ ايٽمي طاقت آهي، اهي ٻئي ملڪ معاشي حساب سان کڻي گهٽ وڌ هجن، پر ايٽمي طاقت ۾ هڪٻئي جي برابر آهن. هاڻي زور آزمائي ٺهي ئي نٿي، پر خطي ۾ امن جا پکي اڏرڻ کپن. ڀارت ۽ پاڪستان جو واپار وڌڻ گهرجي، اسمگلنگ ۽ ڳهجن رستن ذريعي هلي ته پيو، جيڪو رڪجڻ وارو ناهي، کڻي پهلگام واري حملي پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ تڪرار ٻنهي ملڪن جي وچ ۾ جنگ جي امڪانن کي وڌائي ڇڏيو ۽ ٻيو وري سنڌ طاس معاهدي جي معطلي ڪري ڀارت اڳ ۾ ئي هڪ وڏي جنگ وڙهي رهيو آهي، جنهن جا نتيجا خطرناڪ ٿي سگهن ٿا.

گذريل مهيني هندستان آمريڪا ڏانهن موڪليل سامان تي 10 سيڪڙو ٽيرف جو شڪار ٿيو. حالانڪه آمريڪا هندستان جو سڀ کان وڏو واپاري پارٽنر آهي، جنهن جي برآمدات هندستان جي پيداوار جو 18 سيڪڙو آهن. ٻنهي جي وچ ۾ واپاري خسارو 45.7 بلين ڊالر تائين آهي. نريندر مودي صدر ڊونلڊ ٽرمپ کان ان ڳالھه تي ناراض به آهي، پر هندستان کي ٽيرف واري جنگ ۾ رعايت ڏيڻ لاءِ تيار ناهي. ان کانپوءِ شروعاتي ٽيرف لاڳو ٿي چڪا آهن، ممڪن آهي ته جيڪڏهن هندستان هن جولاءِ تائين آمريڪا جي پسند جو معاهدو ڪرڻ ۾ ناڪام ٿو ٿئي ته پوءِ ڀارت جو خسارو 18 مان وڌي 26 سيڪڙو تائين پهچي ويندو. ٽرمپ جي واپاري ٽيم تمام گهٽ جنگجو آهي، جڏهن ٽيرف جو پهريون اعلان ڪيو ويو هو ته اهي ٽيڪس جا ماريل ملڪ آمريڪا کي رليف جي درخواست ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويا هئا. انهن مان ڏکڻ ڪوريا ان ٽيڪس ڊيل جي تمام ويجهو آهي، ٽرمپ جي ٽيم خوش هئي ته ڏکڻ ڪوريا ڪيئن پنهنجو سامان آندو، پر اهي تفصيل ۾ وڃڻ لاءِ تيار ناهن. ناروي جي وزيراعظم سان ملاقات کانپوءِ ٽرمپ ۽ سندس چيف اقتصادي صلاحڪار اسڪاٽ بيسينٽ ان ڳالھه کي ٻيهر ورجايو ته شيون جاپان سان ساڳي طرح ويجهيون هجڻ کپن. هونئن ايتريون ويجهيون نه ٿيون آهن، پر صدر ٽرمپ جي ٽيم جا سڀئي ماڻهو پهرين مڪمل ٽيڪس ڊيل ڪرڻ لاءِ تيار آهن، هونئن ڍڪيل مسلسل ڌمڪيون جيڪي ٽرمپ انتظاميه سفارتڪاري جي طور تي منتقل ڪري رهي آهي، جيئن گذريل فيبروري ۾ ٽرمپ مودي جي ملاقات ۾ اعلان ڪيو ويو هو ته هندستان تي آمريڪي لاڪ هيڊ مارٽن ايف-35 فائيٽر جهاز خريد ڪرڻ لاءِ دٻاءُ وڌو هو ته جيئن هندستان پنهنجي هوائي جهاز کي جديد بڻائڻ جي ڪوششن جو حصو بڻجي. هيءَ ڊيل نظرياتي طور تي سٺي هئي، پر عملي طور ڪجھه به نه هئي.

پهرين اهو رپورٽ ڪيو ويو ته ايف-35 فائيٽر جيٽ ضروري طور تي ايس يو اسٽيلٿ 37 فائيٽر کان بهتر ڊيل نه هوندي، جيڪو روس تجويز ڪيو ته هندستان اندر پيدا ڪري سگهجي ٿو. اهو مودي جي ميڪ ان انڊيا جي شروعات سان مطابقت رکي ٿو، جنهن جو مقصد وڌيڪ گهريلو نوڪريون پيدا ڪرڻ هو. ايف-35 جي قيمت 80 ملين ڊالر في يونٽ آهي، جيڪو مڪمل ٽيڪنالاجي جي منتقلي کانسواءِ سارسنڀال جي خرچن کي به وڌائيندو ۽ اها ڳالھه ٽرمپ انتظاميه جي آمريڪا ۾ وڌيڪ نوڪريون پيدا ڪرڻ واري مقصد سان مطابقت به رکي ٿي، پر اهي موقعا هندستان ۾ پيدا نه ڪيا ويا. ٻيو ته ايف-35 جي فائيٽر جهاز جي طور تي اثرائتي هجڻ بابت خدشا اٿاريا ويا، جنهن ۾ هندستان ۾ ڪانگريس پارٽي شامل هئي، انهن جو اعتراض هو ته ٽرمپ سان بهترين دوست بڻجڻ کان اڳ انهن جو جائزو ورتو وڃي. ڊرون واري دور ۾ مسڪ جي نظر ۾ ايف 35 جهڙا انسان بردار جنگي جهاز پراڻا آهن. يقينن مسڪ پنهنجي هندستاني سفر تي ان جو ذڪر نه ڪري سگهيو. مسڪ هندستان جي آمريڪا کان توانائي خريد ڪرڻ جي خيال جو استقبال ڪيو ۽ ٻيهر هندستان کي زور ڀريو ته روسي يا خليج جو تيل خريد ڪرڻ بند ڪري ۽ ان جي بدران آمريڪا کان درآمد ڪري، جنهن جو مطلب آهي ته ان کي دنيا جي اڌ رستي تي موڪليو وڃي. اهو ڪرڻ لاءِ هندستان کي پنهنجي ريفائنريز کي به ٻيهر ترتيب ڏيڻو پوندو. جيتوڻيڪ مسڪ واضح طور تي معاهدي کي ٻنهي ملڪن لاءِ رڳو ”وِن وِن“ صورتحال سڏيو، ڪيترائي ملڪ هن شخص کي هڪ واپاري پارٽنر طور ڏسندا آهن. هندستانين پنهنجي طرفان سوچيو هو ته اهي ٽرمپ انتظاميه سان پنهنجي اندروني لاڳاپن کي استعمال ڪري ويندا، ٽيرف ۽ جهازن جي زبردستي خريداري کان ٻاهر نڪرڻ لاءِ شايد انهن جي ضرورت ناهي ۽ تيل جيڪي اهي آساني سان صاف نٿا ڪري سگهن. بهرحال دهشتگرد حملي مان پيدا ٿيل بحران به وينس جي سخت وڪري کي آسان ڪرڻ لاءِ ڪافي نه هو. ٽرمپ جا سيڪريٽري صرف ٽرمپ کي خوش ڪرڻ جي پرواهه ڪن ٿا، مسڪ لاءِ هندستان سندس محبوب جو جادوئي وطن ناهي، پر صرف هڪ موقعو آهي ته هو احسان حاصل ڪري ۽ ٽرمپ جي ڊيل هنٽرن جي ٽولي ۾ سڀ کان وڏو گهرجائو بڻجي. توڻي جو هندستان ۽ پاڪستان جي وچ ۾ تڪرار بدقسمتي آهي، پر معمول جي عالمي راند ان جي پٺيان ضرور آهي. آمريڪا سان هندستان جي واپاري جنگ، بهرحال، هڪ ٻي صورت ۾ وڌندڙ هندستاني معيشت لاءِ صرف غير يقيني صورتحال ۽ ڊپريشن کي ظاهر ڪري ٿي.

ٽئين پارٽي جي ثالثي ذريعي 1947 کان وٺي تڪرار حل ڪيا ويا آهن، جڏهن برصغير کي ورهاڱي ذريعي ورهايو ويو، هندستان ۽ پاڪستان پنهنجي پهرين جنگ وڙهي. رياست ڄمون ۽ ڪشمير جي ملڪيت تي هڪ سال جي جنگ کانپوءِ گڏيل قومن جي ثالثي ۾ جنگ بندي ذريعي 1948 ۾ ئي ڪشمير کي هندستان ۽ پاڪستان جي انتظامن هيٺ موثر طريقي سان ورهايو ويو. 1965 جي هندستان پاڪستان جنگ جنوري 1966 ۾ تاشقند جي اعلان سان ختم ٿي، اڳوڻي سوويت يونين جي ثالثي کانپوءِ معاهدي ۾ هندستاني وزيراعظم لال بهادر شاستري ۽ پاڪستاني صدر ايوب خان جنگ کان اڳ جي پوزيشن ڏانهن واپس وڃڻ ۽ سفارتي ۽ اقتصادي لاڳاپن کي بحال ڪرڻ تي متفق ٿيا. 1999 جي ڪارگل جنگ دوران پاڪستاني فوجون ايل او سي پار ڪري هندستاني پوزيشن تي قبضو ڪري ورتو. ان وقت جي آمريڪي صدر بل ڪلنٽن پاڪستاني وزيراعظم نواز شريف کي بين الاقوامي اڪيلائي جي خبرداري ڏيکاري پوئتي هٽڻ لاءِ قائل ڪيو. 2002 ۾ ان وقت جي آمريڪي سيڪريٽري آف اسٽيٽ ڪولن پاول دعويٰ ڪئي هئي ته هن ۽ سندس ٽيم ڊسمبر 2001 ۾ هندستاني پارليامينٽ تي حملي کانپوءِ ايل او سي تي هڪ سخت تعطل جي خاتمي ۾ ثالثي ڪئي هئي ۽ پاول چيو ته ڳالهين ذريعي هن کي پاڪستان جي صدر پرويز مشرف يقين ڏياريو هو ته ايل او سي تان دراندازي جي سرگرمي بند ٿي ويندي ۽ هٿياربند گروپن کي پاڪستاني علائقي تي ختم ڪيو ويندو.

بين الاقوامي انساني قانون، جهڙوڪ: جنيوا ڪنوينشن جنگ جي بدران بين الاقوامي هٿياربند تڪرار جي اصطلاح استعمال ڪري ٿو، ان کي رياستن جي وچ ۾ هٿياربند فوجن جي ڪنهن به استعمال جي طور تي وڌيڪ وسيع طور تي بيان ڪري ٿو، پر ڪا به ڌر ان کي جنگ نه سڏي. بين الاقوامي قانوني ماهرن مطابق طاقت جي سڀني استعمالن جي هٿياربند تڪرارن طور تي درجابندي ڪئي وئي آهي، ساڳي جاءِ تي جنگبندي جو معاهدو جنگ جي شروعات جو پڻ اشارو ڏئي سگهي ٿو. هندستان 23 اپريل تي پاڪستان سان تاريخي سنڌو طاس معاهدي معطل ڪيو، ان قدم کي پاڪستان هڪ دشمن وارو عمل قرار ڏنو. سياسي سائنسدان عام طور تي چون ٿا ته جنگ صرف تڏهن ٿيندي آهي جڏهن ويڙهه ڪافي شديد ٿي ويندي آهي. الباني يونيورسٽي ۾ پوليٽيڪل سائنس جي اسسٽنٽ پروفيسر ڪرسٽوفر ڪلري مطابق عام طور تي 1,000 جنگي موت ئي ڪا جنگ جي نشاني چئي سگهجن ٿا، بهرحال حڪومتن لاءِ جنگيون تڏهن ٿينديون آهن جڏهن اهي ائين ڪن يا ٿي سگهي. ماهرن جو چوڻ آهي ته هندستان ۽ پاڪستان پاران فوجي ڪاررواين ۾ تازو اضافو طاقت جي نشاندهي بابت هو ۽ اهي فوجي مقصدن بابت هئا ۽ اهو پڻ گهريلو ۽ بين الاقوامي تاثر کي منظم ڪرڻ جي وسيع ڪوشش جو حصو هو. برطانيه ۾ قائم فوجي تجزيه نگار شان بيل چئي ٿو ته هندستان ۽ پاڪستان ٻنهي جي موجوده بيان بازي کي گهڻو ڪري هٿ وٺي وڌايو ويو. ٻنهي ملڪن واضح ڪوشش ڪئي ته هڪ مضبوط فوجي جواب ڏنو وڃي، پر ٽياڪڙي ڪندڙن جي اها ڳالھه ڀلي آهي ته اهي ٻئي ملڪ هڪ دفعو ٻيهر ڳالهين جي ميز تي ويهن ۽ گڏجي مسئلن کي حل ڪن ته جيئن خطي ۾ امن جا پکي اڏري سگهن.