سنڌو  ۽ سنڌ جي پاڻي لاءِ سياسي، قانوني ۽ قومي جدوجهد

سنڌ، جيڪا سنڌو درياءَ سان زرخيزي، زرعي معيشت ۽ ثقافتي بقا جو پائيدار مرڪز رهي آهي. گذريل ڪيترن ڏهاڪن کان مسلسل استحصالي ۽ پنجاب مرڪوز پاليسين جو شڪار آهي. پاڻي، جيڪو هڪ قدرتي وسيلو آهي ۽ گڏيل ورهاست جو بنيادي حق آهي، اهو تاريخي طور تي سنڌ کان ڦريو ويو آهي ۽ وفاقي حڪومت طرفان پاڪستان جي ننڍن صوبن کي نظرانداز ڪندي فقط پنجاب جي زرعي ۽ معاشي فائدي لاءِ استعمال ڪيو ويو آهي.

تاريخي ۽ آئيني زيادتين جو منظر نامو:

سنڌو درياءَ جو پاڻي وفاقي ۽ صوبائي سطح تي ورهاست لاءِ 1991ع جو پاڻي معاهدو موجود آهي، جيڪو اڳ ئي سنڌ جي حقن تي هڪ سوديبازي هئي. ان باوجود، وفاقي حڪومت مسلسل ان معاهدي جي ڀڃڪڙي ڪندي پاڻيءَ جي مٿانهين وهڪري کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ استحصالي منصوبا متعارف ڪرائي رهي آهي. انڊس واٽر ٽريٽي، جنهن تحت ٽي درياءَ ڀارت جي حوالي ڪيا ويا، سنڌ لاءِ اڳ ئي پاڻيءَ جي کوٽ جو سبب بڻجي چڪو هو. ان جي نتيجي ۾ پنجاب پاران مٿانهان نه رڳو وڏا ڪئنال ٺاهيا ويا، پر بئراجن جي نيٽورڪ پڻ سنڌ جي پاڻيءَ جي حصي کي خطري ۾ وجهي ڇڏيو. سنڌ جي قومي ۽ قانوني موقف کي ڄاڻي واڻي وفاقي سطح تي نظر انداز ڪيو ويو آهي. مٿانهان تعمير ٿيندڙ ڪئنال، خاص طور تي حاليه اعلانيل منصوبن، نه رڳو آئيني ڀڃڪڙي ڪئي آهي، پر انساني حقن جي سنگين خلاف ورزي پڻ آهي. ڇاڪاڻ ته اهي منصوبا بنديون زرعي زمينن کي اڻپوري پاڻي جي فراهمي ۽ سامونڊي چاڙهه ذريعي زرخيز زمينن جي تباهي جو سبب بڻجن ٿيون.

استحصالي پاليسيون ۽ پنجاب جي غلبي جا اثر:

پنجاب جي حڪومت ۽ وفاقي طاقتور ادارا نه رڳو سنڌ جي پاڻي جي حقن کي مسلسل دٻائي رهيا آهن، پر ان سان گڏوگڏ ننڍن صوبن تي معاشي ۽ سياسي بالادستي قائم رکڻ لاءِ مختلف سازشي پاليسيون پڻ نافذ ڪري رهيا آهن. ڪالا باغ ڊيم، جيڪو سنڌ جي حقن تي هڪ سياسي ۽ معاشي حملي کان گهٽ نه هو، ان خلاف سنڌي عوام جي مضبوط جدوجهد ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته سنڌ جا ماڻهو پنهنجي قومي حقن کان پوئتي نه هٽيا آهن.

وڪيلن جون سرگرميون ۽ تازو قومي موقف:

حيدرآباد هاءِ ڪورٽ ۾ وڪيلن جي اينٽي ڪئنالز ڪميٽي پاران منعقد ڪيل سيمينار ان قومي جدوجهد جو تسلسل آهي، جيڪو سنڌ جي پاڻي جي حقن جي بحالي لاءِ جاري آهي. سينئر وڪيلن ۽ قانوني ماهرن وفاقي حڪومت جي آئيني ڀڃڪڙين کي بي نقاب ڪندي واضح ڪيو ته پاڻي جي مٿانهين وهڪري تي ڪنٽرول جو فيصلو وفاقي حڪومت طرفان صوبائي اڪائين جي مٿان هڪ سياسي حملي جي برابر آهي.

قومي اتحاد ۽ جدوجهد:

سنڌو درياءَ جو بچاءُ سنڌ جي وجود لاءِ بنيادي حيثيت رکي ٿو. جيئن سنڌي عوام ڪالا باغ ڊيم خلاف جدوجهد ۾ ڪامياب ٿيا، تيئن اهي تازا ڪئنال منصوبا به ناڪام ٿيندا. هن سيمينار ۾ سول سوسائٽي، وڪيلن، شاگردن ۽ ميڊيا جي گڏيل شرڪت ان ڳالهه جو واضح ثبوت آهي ته سنڌ جا ماڻهو پنهنجي حقن لاءِ نه رڳو باخبر آهن، پر هر محاذ تي جدوجهد لاءِ تيار آهن.

نتيجو ۽ اميدون:

سنڌو درياءَ جي حقن لاءِ جدوجهد ڪنهن هڪ نسل يا طبقي تائين محدود نه آهي. هيءَ جدوجهد سنڌ جي قومي وجود، تاريخي حقن ۽ قدرتي وسيلن جي بچاءُ لاءِ آهي. سنڌ جي قانوني برادري، شاگرد ۽ سول سوسائٽي گڏجي وفاقي حڪومت ۽ پنجاب جي استحصالي پاليسين خلاف هڪ طاقتور آواز بڻجي رهيا آهن. جيڪڏهن ماضيءَ ۾ عوامي اتحاد سان ڪالا باغ ڊيم کي ناڪام بڻايو ويو ته اڄ جي جدوجهد به ضرور ڪاميابي ماڻيندي. سنڌ جي قومي حقن جي بحالي لاءِ هر قدم هڪ تاريخي اهميت رکي ٿو ۽ سنڌ جي عوام ان جنگ ۾ ڪنهن به قيمت تي پوئتي نه هٽندي.

ھن جدوجھد جي منشور طور ھيٺين نقطن يا مطالبن کي اڳتي وڌائجي:

سنڌو درياءَ تي سنڌ جي تاريخي پاڻي جي حقن کي تسليم ڪيو وڃي ۽ 1991ع جي پاڻيءَ واري معاهدي تي مڪمل عملدرآمد کي يقيني بڻايو وڃي. سنڌ جي پاڻي کي پنجاب مرڪوز منصوبن، خاص طور تي نون ڪئنالن، ڊيمن ۽ بئراجن کان بچايو وڃي، جيڪي سنڌ جي پاڻي جي حصي کي متاثر ڪري رهيا آهن. وفاقي حڪومت سنڌ جي زرعي ۽ ماحولياتي نقصانن جو معاوضو ادا ڪري. انڊس ريوَر سسٽم اٿارٽي (IRSA) ۾ سنڌ جي نمائندگي کي مضبوط ڪيو وڃي ۽ پنجاب جي ناجائز اثر رسوخ کي ختم ڪيو وڃي. سامونڊي چاڙهه کي روڪڻ لاءِ سنڌ جي ڊيلٽا ۾ پاڻي جو قدرتي وهڪرو بحال ڪيو وڃي، جيئن زرعي زمينن جي تباهي کان بچائي سگهجي. ڪالا باغ ڊيم ۽ ٻين اهڙن استحصالي منصوبن کي مستقل طور تي رد ڪيو وڃي. عالمي ادارن ۽ انساني حقن جي تنظيمن کان مطالبو ڪيو وڃي ته اهي سنڌ جي پاڻي جي بحران تي ڌيان ڏين ۽ وفاقي حڪومت جي غير منصفاڻين پاليسين کي بي نقاب ڪن. سنڌ جي قومي وجود جي تحفظ لاءِ پاڻيءَ جي مسئلي تي هڪ آل پارٽيز ڪانفرنس(APC) ڪوٺائي وڃي، جنهن ۾ سنڌ جي حقن لاءِ گڏيل حڪمت عملي ٺاهي وڃي. هيءَ جدوجهد نه صرف پاڻيءَ جي مسئلي جو حل ڳولهڻ آهي، پر سنڌ جي قومي بقا ۽ تاريخي حقن جي بحالي لاءِ هڪ نئون باب به آهي. سنڌ جي عوام جو اتحاد، خاص طور تي سول سوسائٽي ۽ قانوني برادريءَ جو مضبوط آواز، ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته وفاقي حڪومت جي ڪنهن به استحصالي پاليسي کي ڪامياب ٿيڻ نه ڏنو ويندو.