انقلاب زنجبار
زئنزيبار ٻيٽ جو ”اسٽون ٽائون“ شهر سڄي اوڻهين صدي شان ۽ ٺاٺ ۾ رهيو. هن شهر ۾ خوب پئسو ڏوڪڙ ايندو رهيو، خوب ترقي ٿيندي رهي پر پوءِ صدي جي آخري ڏهاڪن ۾ هي شهر- بلڪه ”سلطنت زنجبار“ وئي پٺتي پوندي. سلطانن جا تخت نشينيءَ تي جهيڙا، حد کان وڌيڪ عياشي ۽ خرچ، کين ڪنگلو بنائڻ لڳا. مٿان انگريزن طرفان غلامن جي وڪري تي بندش هنن لاءِ مصيبت ٿي پئي. انگريزن وٽ فوجي جهاز ۽ بم بارود هجڻ ڪري اهي طاقتور هئا ۽ انهن ئي پئي هنن سلطانن جا جهيڙا نبيريا. آخر هڪ سلطان ٻئي سلطان کي تخت تي ويهڻ نه ڏنو ۽ اٽڪي پيا. انگريزن جي وچ ۾ پوڻ تي انهن جي نافرماني ڪرڻ تي انگريزن ساڻن جهيڙي جو اعلان ڪيو. اها لڙائي Anglo Zanzibar War سڏجي ٿي، جنهن لاءِ شروع ۾ لکي آيو آهيان ته 1896ع ۾ لڳي ۽ دنيا جي مختصر لڙائي سڏي وڃي ٿي. انگريزن پنهنجي فوجي گن بوٽ ذريعي سلطان جي محل تي بمباري ڪئي ۽ سلطان اڌ ڪلاڪ اندر آڻ مڃي، محل جي پوئين دروازي کان ڀڄي وڃي جرمنيءَ جي قونصل خاني ۾ لِڪو، جن مٿس اَڇا ٻاجهه ڪري ڪنهن دٻي ۾ بند ڪري ٻيڙي ذريعي آفريڪا کنڊ ڏي ڀڄائي ڪڍيو.
بهرحال اوڻهين صديءَ جي آخري سالن تائين زئنزيبار جا هي عماني عرب سلطان پنهنجو رعب تاب وڃائي چڪا هئا. هندستان جي مغل بادشاهه بهادر شاهه ظفر وانگر هو فقط نالي جا بادشاهه (سلطان) وڃي رهيا هئا ۽ سندن جيڪي ڪجهه آفريڪا کنڊجي ڪناري وارن علائقن ۾ راڄ هو اها سڀ ڌرتي (ڪينيا، ٽانگانيڪا، نياسالئنڊ (مالاوي) وغيره ته 1890ع ۾ ئي انگريزن ۽ جرمنن Heligoland-Zanzibar معاهدي تحت پاڻ ۾ اڌو اڌ ڪري ورهائي ڇڏي هئي ۽ زئنزيبار به هاڻ انگريزن جي هٿن ۾ اچي ويو ۽ برٽش پروٽيڪٽوريٽ سڏجڻ لڳو. هونءَ ظاهري طرح انگريزن ڪو نه ڪو عماني عربن جو پوٽو، پڙپوٽو نالي ماتر سلطان پئي رکيو، جيئن ٻه سئو سال کن اڳ هنن عماني سلطانن ”فاطمه بنت يوسف“ کي مرڻ تائين نالي ماتر راڻي ڪري رکيو هو.
انگريزن غلاميءَ تي ته سخت بندش هڻي ڇڏي هئي، سو سلطانن جي ڪمائي جو ذريعو وڃي لونگ ڦوٽن تي رهيو هو. ان کان علاوه انگريزن زئنزيبار بدران ممباسا ۽ دارالسلام کي پنهنجي ڪاروبار ۽ جهازرانيءَ جو مرڪز ٺاهيو. 1963ع ڌاري انگريزن زئنزيبار وارن کي آزادي ڏني ۽ ملڪ ان وقت جي وارث سلطان ”جمشيد بن عبدالله“ حوالي ڪيو.
عوام خوش ٿيڻ بدران ماڳهين کڻي هنگامو ڪيو، ته اسان کي اهڙا سلطان نه کپن جيڪي عوام جي ڀلائي ڪرڻ بدران انهن جو رت چوسين. 1964ع ۾ هي شهر ”اسٽون ٽائون“ جنگ جو ميدان ٿي ويو جيڪو ”انقلاب زنجبار“ سڏجي ٿو جنهن ۾ سلطان کي ڀڄايو ويو. ٿورا ٿورا ته به 20 هزار کن ماڻهن جو قتل ٿي ويو. ٻيٽ تي رهندڙ رفيوجي – خاص ڪري انڊين ۽ عرب، ٻيٽ ڇڏي آفريڪا جي ڪناري وارن شهرن ڏي هليا ويا. سالن تائين هن خوبصورت ۽ امير ٻيٽ جو هلندڙ ڪاروبار ٺپ ٿي ويو. عماني سلطان پنهنجي ملڪ عمان ڏي هليا ويا. انهن مان ڪن کي ان وقت جي عماني سلطان رهڻ ڏنو ٻيا انگلنڊ ۽ فرانس هليا ويا. زئنزيبار جي سياسي پارٽي ASP (افرو- شيرازي پارٽي) سوشلسٽ حڪومت ٺاهي ۽ پنهنجي ملڪ زئنزيبار کي ٽانگانيڪا سان ملائي هڪ نئون ملڪ ”تنزانيا“ بنايو.
