بلاگنئون

سماجي اڻبرابريون ۽ احساسِ ڪمتريون

سماجي مايوسي، عدم اطمينان، احساس ڪمتري ۽ معاشرن ۾ گهٽتائي ۽ بيعزتي جو خيال ان ڳالھه کي ظاهر ٿو ڪري ته ماڻهو ڪا نه ڪا ڳالھه دل ۾ رکي پاڻ کي ٻين کان ڪمتر ٿو سمجهي يا ڪجھه سوايو برتر ٿو سمجهي ۽ بخوبي سمجهي ٿو ته جيستائين معاشرتي برابري ناهي، جيستائين عزت نفس جي برتري ناهي، جيستائين پئسو ناهي تيستائين زندگي به ناهي، ان ڪري جو پئسو سڀ ڪجھه آهي ۽ پئسي سان سڀ ڪجھه خريد ڪري سگهجي ٿو ايستائين جو پئسي سان حج عمرا ۽ بهترين روزا نمازون، مسجدون ۽ عبادتگاهون به اڏائي سگهجن ٿيون، ان ڪري اهو احساس هاڻي اسان جهڙن معاشرن ۾ صنعتڪاري جي تيزي ۽ ڪپيٽلزم جي رجحانن سبب وڌندو ٿو وڃي، جتي رڳو ڪنزيوم  (پئسو خرچ) ڪرڻ ئي زندگي جي هجڻ يا سُکي هجڻ جي علامت آهي نه ته ٻي صورت ۾ رڳو ڪِين جو خيال آهي ته اسان وٽ ڪجھه به ناهي ۽ فلاڻي خان وٽ سڀ ڪجھه آهي. ان ڪري ماڻهو هر ممڪن ڪوشش ٿو ڪري ته هو هر ڳالھه ۾ اڳتي ۽ اڳڀرو هجي ان ڪري ته “مڊ لائف ڪرائيسس” پنهنجي جاءِ تي، پر ماڻهو ته معاشري ۾ بيماري جي حالت ۾ ڀلي اسپتال ڏي وڃڻ پسند ڪندا آهن، جنهن ۾ انهن جي رتبي جي خبر پوي ته هو ڪهڙي ڪلاس ۽ طبقي سان واسطو رکن ٿا ان ڪري ٻيون ڪمتريون ۽ احساس پنهنجي جاءِ تي جنهن جي لاءِ ماڻهو ڪرپشن به ڪن ٿا ان ڪري ته گاڏي، گهر ۽ عياشي هر ماڻهو جو خواب هجي ٿو هو سمجهي ٿو ته جيڪو ملي ٿو اها روزي آهي ۽ جيڪا ٽري وئي سا بلا آهي. جيڪڏهن هر ماڻهو کان سندس گهرواري اخلاقي طور تي اهو سوال ڪري ته مهيني جي پگهار کان اڳ ۾ اهي پئسا ڪٿان ٿا اچن ۽ اهي ڪٿان ڪمائي گهر کڻي ٿا اچجن ته هوند ماڻهو گهٽ ۾ گهٽ سچ ڳالهائڻ جي ڊپ کان ايمانداري جو ڏيکاءُ ڪري ۽ ڪرپشن جي مصيبت ڪنهن حد تائين گهٽجي وڃي ۽ ماڻهو ٿورو مثبت سوچڻ شروع ڪن.

اسان جهڙن معاشرن ۾ سڀ کان پهرين ماڻهو جڏهن هڪٻئي سان ملن ٿا ته سڀ کان پهرين اهو سوال ضرور ٿا ڪن ته سائين توهان کي ٻار گهڻا آهن، توهان کي گهر پنهنجو آهي يا ڪرائي جي گهر ۾ رهندا آهيو (خاص ڪري ڪراچي يا ڪنهن ٻئي شهر ۾ رهندڙ ماڻهن کان سڀ کان پهرين اهڙا سوال ڪجن ٿا) يا سائين توهان جو مڙس يا زال ڪهڙي نوڪري ڪندي آهي يا جي ناهي ڪندي ته توهان گذر سفر ڪيئن ڪندا آهيو، توهان جو بزنس ڪهڙو آهي يا جي گاڏي آهي ته ڪهڙي آهي، گهر آهي ته ڪهڙي علائقي ۾ آهي، توهان جا ٻار ڪهڙي اسڪول ۾ پڙهندا آهن، توهان وٽ الله جو ڏنو ٻيو ڇا ڇا آهي؟ ته ٻڌندڙ هڪ خاص فرسٽريشن ۾ هليو ٿو وڃي ته هو ڪهڙي ڳالھه ۾ ڪهڙو ڪوڙ ڳالهائي، ان ڪري ته جي سچ ڳالهائي غريب ثابت ٿي پيو ته ان جي ڪير عزت نه ڪندو ان ڪري ڪوڙ بدوڙ هڻي ڪم ٽپائي ٿو وڃي ۽ سمجهي ٿو ته انهن ڳالهين مان ڪوبه ڪوڙ هڻي سماجي برابري ڪري سگهجي ٿي، هڪڙو مثال ٿا وٺون ته اسان جي آفيس ۾ هڪ ٽي بواءِ (چانھن ٺاهڻ) واري جو رشتو آيو، هن اها ڳالھه، آفيس ۾ ڪئي ته اڄ آفيس ۾ هن جا ٿيندڙ ساهرا هن کي ڏسڻ ايندا ان ڪري اڄ هن کان چانھن نه ٺهرايون، پر ڪو ٻيو ڪم ڪار چئونس ته ڀلو ان ڪري ته ٿيندڙ ساهرن جي سامهون جي چانھن جو چيوسونس ته ٿيندڙ ساهرا هن کي سڱ نه ڏيندا ان ڪري جو هن انهن سان ڪوڙ ڳالهايو آهي ته هو بينڪ ۾ ڪم ڪندو آهي ۽ اتي چانھن يا پٽيوالي جو ڪم ناهي ڪندو ۽ ساڳيو مثال ڪنهن گارڊ جو به وٺي سگهجي ٿو يا ڪنهن ليبر اسٽاف جو به ته جڏهن اهي پنهنجي گهر يا محلي پاڙي پتي مان ڪاٽن جا ڪپڙا پائي بسيون مٽائي پنهنجي آفيس يا ڪم واري جاءِ تي ٿا اچن ته اتي پرائيويٽ ۽ سول ڊريس ۾ اچن ٿا ته جيئن ماڻهو انهن کي ڪو گارڊ يا ٽي بواءِ يا ڪو صفائي وارو عملو نه سمجهن ان ڪري ته جي ڪنهن کي خبر پئجي وئي ته انهن جي عزت ۾ گهٽتائي ايندي، ان ڪري ته معاشرتي فرسٽريشن کي منهن ڏيڻ ڏکيو ڪم آهي.

وري ساڳي ڳالھه انهن معاشرن جي به آهي جتي ماڻهن جي ڪمائي ۾ ڏينهن رات جو فرق هجي ٿو، ان ڪري ته سرمائيدار رياستن ۾ ڪمائي ۽ ڪرپشن جي ڪري ماڻهن ۾ برڪت جو عنصر گهڻو هجي ٿو، ان ڪري جيڪي اهڙي چالاڪي واري ذمري ۾ نٿا اچن اهي گهڻو ڪمائي به نٿا سگهن ان ڪري پوءِ انهن وٽ به احساس ڪمتري جو احساس پلجي ٿو ته انهن وٽ پئسا گهڻا ڇو نه آهن يا انهن وٽ لگزي گاڏيون ڇو نه آهن، اهي رڳو ڊرائيور ۽ پٽيوالا ڇو آهن، انهن جا مٽ مائٽ جتي صنعتڪار ٿي ٿا وڃن اهي پوءِ پوئتي ڇو رهجي ويا آهن ان ڪري اهڙا احساس ماڻهن ۾ ڪرپشن جي رجحانن جي طرف وٺي ٿا وڃن ۽ ماڻهن ۾ پوءِ بي راھ روي لهي ٿي اچي، اسان وٽ معاشرن ۾ رڳو ڌيءَ جو اولاد به ماڻهن ۾ مايوسي پکيڙي ٿو ڇڏي هو سمجهن ٿا ٻار يا خاص پٽ پيءُ ماءُ جي پيريءَ جو سهارو هجي ٿو جيڪو مائينڊ سيٽ گهٽ ۾ گهٽ اسان جهڙن معاشرن جو بنيادي جز آهي ۽ ان ڏس ۾ ماڻهو ٻي ۽ ٽين شادي به ڪري ٿا وڃن جو ملڪيت جو وارث ۽ انهن جي آل جو ڪو اولاد ۽ بڻ بڻياد هجي ان ڪري اهي احساس پوءِ انهن کي ٻارن جي گود وٺڻ طرف به وٺي ٿا وڃن، جنهن ۾ گهڻا فنڪار به آهن جيڪي طلاقن ٿيڻ جي صورت ۾ يا اولاد نه ٿيڻ جي صورت ۾ ايڌي جهڙي اداري کان ٻار وٺي پالين ٿا ته جيئن انهن جي پونئرن ۾ اهي اولاد بڻجي انهن جو سهارو بڻجن يا انهن جي پويان انهن جو ڪو نالو وٺڻ وارو هجي يا ڪجھه اهڙا خاندان به آهن (خاص ڪري ڪراچي ۾) جن جي اولاد نه هجڻ جي ڪري يا ٻاهرين ملڪن ۾ وڃڻ جي ڪري اهي انهن جا گهر غيرآباد لڳا پيا آهن جيڪي پوءِ ڪنهن ٽرسٽ جي ملڪيت ٿي ٿا وڃن يا ڪي اهڙا دڪان ۽ عمارتون به آهن جيڪي لاوارث لڳيون پيون آهن جن جو ڪو والي وارث ناهي ۽ اهي ٽرسٽ جي نالي هلن ٿا.

پر انهن سڀني ڳالهين ۾ اها ڳالھه سڀ کان گهڻي اهم ليکڻ جهڙي آهي ته اسان وٽ عدم تحفظ ۽ عدم برداشت وارو ماحول ڏاڍو عام جام ٿي پيو آهي، ڪير ڪنهن کي برداشت نٿو ڪري ۽ ڪير ڪنهن جي برداشت نٿو ڪري، ڳالھه اها به آهي ته جڏهن پراوا ٻار پالجن ته پوءِ ملڪيتون ۽ مال به انهن جي نالي ڪري ڇڏجن جي نٿا ڪري سگهجن ته پوءِ انهن ٻارن کي پالجي به ان ڪري ته اها برداشت جي ليول ان ٻار سان ان جي ٻالڪپڻي ۾ ڪجھه هجي ٿي ۽ جڏهن اهو ئي ٻار وات وڪيل ٿئي ٿو ته ان جي برداشت ڪرڻ ڏکي ٿيو پوي. اسان وٽ ٻي فرسٽريشن وڏي نوڪري ۽ اعليٰ تعليم جي به آهي ته ماڻهن جا ٻار وڏي تعليم ڪنهن ٻاهرين ملڪن مان حاصل ڪري جڏهن اچن ٿا انهن جي معاشرتي ليول وڌي ٿي وڃي ۽ اهي ٻار پوءِ ٻين جا کڻي سبب به هجن، پر ڪجھه معاشرتي اڻبرابري به کڻي ٿا اچن جنهن جو بنيادي سبب اسان وٽ طبقاتي فرق آهي، جنهن جي پوئيواري ۽ پالنا هڪ ئي رفتار سان ڪئي ٿي وڃي يا ڪنهن سمت جي اهي شيون وڌن ٿيون ته هڪ ئي رفتار سان وڌن ٿيون جنهن ۾ اميري به وڌي ٿي ته غريبي به وڌي ٿي، ٻار جيڪي سرڪاري اسڪولن مان پڙهي نڪرن ٿا ته اهي هڪ اهڙي ڪلاس کي کڻي اڳتي وڌن ٿا جن ۾ صبر ۽ شڪر جا پهلو نمايان هجن ٿا، پر ان جي ڀيٽ ۾ اهڙو ٻار جيڪو امير گهراڻي جو هجي ٿو جيڪي ٻاهرين ملڪن مان پڙهي وڏن عهدن تي ويهي نوڪري ٿو ڪري ته ان جي معاشرتي هلت چلت ۽ ان غريب سرڪاري ملازم يا هيٺئين طبقي جي ٻار ۾ فرق هجي ٿو، ان ڪري اهي معاشرتي وٿيون ڀري نٿيون سگهجن ان ڪري ته اميري غريبي جا تصور ڪٿي نه ڪٿي مذهب سان به ڳنڍيا وڃن ٿا. اهڙا ماڻهو جيڪي زميني خدا بڻجي وڃن ٿا جيڪي ڪيپيٽلسٽ رياستن ۾ سڀ ڪرتا ڌرتا به هجن ٿا، ان ڪري اهڙي فرسٽريشن مان جان ڇڏائي نٿي سگهجي ان ڪري ته اسان وٽ مذهبي فريضا به ڏيکاءُ لاءِ هجن ٿا جو غريب اهو ٿو سمجهي ته ان وٽ جهاز ۾ ويهڻ جيترا پئسا ناهن ان ڪري اهو گناھ بخشرائڻ لاءِ نٿو وڃي سگهي ۽ جنتون خريد ڪرڻ گهٽ ۾ گهٽ ان جي وس جي ڳالھه ناهي.